احتمال وقوع زمین لرزه ۷ ریشتری

از ابتدای فروردین ۱۴۰۴ تاکنون زمین‌لرزه‌های متعددی با بزرگی بیش از ۴ ریشتر در برخی نقاط ایران رخ داده که احتمال وقوع زمین‌لرزه ۷ ریشتری در مرکز ایران را افزایش می‌دهد.

 

به گزارش اعتماد، ساعت ۵ و ۱۰ دقیقه صبح روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ماه جاری زلزله‌ای به بزرگی ۵ ریشتر رشتخوار استان خراسان رضوی را لرزاند. طبق گفته «مسعود یاوری»، مدیرکل بحران استان خراسان رضوی ۲۹ نفر در پنج شهرستان نزدیک به کانون زمین‌لرزه دچار مصدومیت شده‌اند. در اول اردیبهشت نیز زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۴.۲ ریشتر اردکان فارس را لرزاند و دست‌کم ۴ مصدوم برجای گذاشت.

 

«مهدی زارع»، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در مورد زمین‌لرزه‌های ماه‌های اخیر می‌گوید: «از یازده اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۶ فروردین ۱۴۰۴ تعداد ۲۸ زلزله با بزرگای بیش از ۴ در پهنه ایران و پیرامون آن رخ داده است. چندین زمین‌لرزه قابل توجه در ایران به ویژه مناطقی مانند نطنز، هجدک در استان کرمان و نواحی نزدیک خلیج‌فارس در مرز عربستان سعودی و قطر و همچنین ساحل بحرین رخ داده است.

 

در روز اول فروردین ۱۴۰۴ زلزله جزن در شرق نطنز با بزرگای ۴.۸ در ساعت ۱۰ و ۲۳ دقیقه، صبح جمعه اول فروردین ۱۴۰۴ در ۱۰ کیلومتری شرق نطنز و در ۳ کیلومتری جنوب جزن روی قطعه از سامانه گسله اردستان رخ داد. گسل اردستان، واقع در شمال شرق اصفهان بخشی از یک پهنه گسله فعال در ایران مرکزی، با ساز و کار امتداد لغز و فشاری در سامانه گسله قم- زفره واقع است. تاکنون هیچ زمین‌لرزه شدید با بزرگای بیش از ۶ و اصلی با بزرگای بیش از ۷ ریشتر ثبت شده‌ای به‌طور مستقیم به این گسل نسبت داده نشده است.

 

نزدیکی آن به مناطق پرجمعیتی مانند اصفهان و کاشان و نطنز نشان از اهمیت آن دارد. زلزله M۴.۸ در اول فروردین ۱۴۰۴ در راستای گسل اردستان در مقایسه با رویداد‌های بزرگ‌تر انرژی نسبتا کمی آزاد می‌کند. گسل اردستان و گسل جنوب اردستان هر دو در شمال نطنز به گسل زفره می‌رسند. زمین‌لرزه‌ها می‌توانند زمین‌لرزه‌های بعدی را از طریق انتقال تنش استاتیکی/ دینامیکی تحریک کنند.

 

اثر یک رویداد M۴.۸ و پس‌لرزه ۴.۵ روی گسل‌های مجاور معمولا محدود است ولی وجود دارد. تغییرات تنش قابل توجهی که قادر به ایجاد یک زلزله بزرگ هستند، در مواردی با زلزله‌های کوچک‌تر به عنوان مقدمه رخداد بزرگ‌تر همراه می‌شود.

 

احتمال شروع به گسیختگی برای وقوع یک زمین‌لرزه اصلی در نطنزبستگی به این دارد که گسیختگی منجر به زلزله نطنز روی صفحه گسل اردستان دقیقا کدام جهت بوده است. احتمالا وقوع پس لرزه با بزرگای ۴.۵ در روز ششم فروردین در سوی غرب کانون لرزه اصلی اول فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌داد که جهت گسترش گسیختگی به سوی غرب بوده است. بنابراین چه بسا بتوان تصور کرد که محل اتصال پهنه گسله اردستان به گسل زفره در شمال نطنز با این زمین‌لرزه تحت تنش بالاتری قرار گرفته است. از این نظر پایش گسل زفره و کل سامانه گسله قم زفره بسیار مهم است.»

 

زارع همچنین می‌گوید: «با وقوع زمین‌لرزه بزرگ تاریخی منجر به نابودی تمدن سیلک کاشان - در حدود ۵۰۰۰ سال قبل می‌توان سامانه گسله قم- زفره و قطعه گسل فین/کاشان را مسبب رخداد زمین‌لرزه مزبور در نظر گرفت. گسل زفره قطعه مجاور جنوبی گسله جنبا شدن در رخداد بزرگ سیلک است. پتانسیل لرزه‌ای گسل زفره به سرعت لغزش، تجمع کرنش و فعالیت تاریخی آن توان لرزه‌زایی آن برای رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷ ریشتر را نشان می‌دهد. گسل مزبور از زمانی که هنوز مشخص نشده، قفل شده و دوره‌های نبود لرزه‌ای طولانی را تجربه کرده است. تغییر شکل و کرنش در حال انباشته شدن است. البته معمولا برای پایش دقیق احتمال گسیخته شدن گسل زفره لازم است تا هم مطالعه پایش دیرینه لرزه‌شناسی و هم پایش دقیق نقشه‌برداری روی گسل و هم شبکه لرزه‌نگاری روی گسل‌های این پهنه انجام شود. ارزیابی‌های احتمالی خطر لرزه‌ای بر زیر نظر گرفتن دقیق رفتار گسل مربوط است.

 

سامانه گسله قم - زفره به طول بیش از ۲۵۰ کیلومتر از ارتفاعات جنوب قم تا ارتفاعات روستای زفره در ۶۰ کیلومتری شمال شرق اصفهان امتداد دارد. این سامانه گسله شامل حداقل چهار قطعه است. اولین نقطه در قم حدود ۶۰ کیلومتر طول دارد و از ۵ کیلومتری جنوب قم عبور می‌کند. قطعه دوم گسل راوند طول حدود ۵۰ کیلومتر است. گسل کاشان سومین بخش از گسل قم - زفره طول حدود ۶۰ کیلومتر است. قطعه چهارم گسل زفره است که حدود ۱۰۰ کیلومتر طول دارد و از شهر نطنز نیز می‌گذرد. از سوی دیگر فقط ۵ الی ۱۰ درصد از زمین‌لرزه‌های متوسط با یک رویداد بزرگ‌تر در عرض چند ماه پس از آن (بر اساس آمار جهانی) اتفاق افتاده‌اند.

 

در ایران خوشه‌هایی از زمین‌لرزه‌های متوسط گاهی مقدم بر رویداد‌های بزرگ‌تر هستند، اما الگوی کوتاه‌مدت مشخصی هنوز در این پهنه‌های مزبور در چهار روز ابتدای فروردین ۱۴۰۴ ایجاد نشده است، ولی بررسی الگو‌های توزیع خوشه‌های لرزه‌زا در روز‌های بعدی ادامه می‌یابد. با بررسی زلزله‌های رخ داده از آغاز سال ۱۴۰۴ این سوال مطرح است که آیا احتمال زلزله ۷ ریشتری در مرکز ایران وجود دارد؟ نبود‌های لرزه‌ای و الگو‌های تاریخی در ایران مرکزی وجود دارند و برخی بخش‌های سامانه‌های گسلی ایران مرکزی (مانند کوه‌بنان، انار، دشت بیاض، دهشیر، زفره، کاشان و نایبند) پتانسیل زمین‌لرزه‌های اصلی با بزرگای بیش از ۷ را دارند، اما دوره بازگشت آنها طولانی است.

 

 هیچ زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از ۷ در نزدیکی کانون این دو رویداد اخیر در دهه‌های اخیر رخ نداده، به این معنی که ممکن است فشار در حال انباشته شدن باشد. احتمال ۱۰ الی ۲۰ درصدی برای زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۷ در ایران مرکزی ظرف ۲ تا ۳ ماه آغاز سال ۱۴۰۴ وجود دارد. این احتمال در صورت وقوع زمین‌لرزه‌ای کوچک تا متوسط به صورت خوشه‌های جدی بیشتر خواهد شد. هر یک از این زمین‌لرزه‌ها در نزدیکی یک گسل قفل شده و بزرگ مانند گسل کوهبنان یا زفره تنش را در بخش مجاور افزایش داده است.

 

سامانه گسله کوهبنان در نزدیک هجدک آخرین گسیختگی بزرگش در زلزله گیسک -باب تنگل در ۲۹ آذر ۱۳۵۶ با بزرگای ۶.۶ بوده است. گسل زفره در نزدیکی نطنز هم پتانسیل لرزه‌زایی با احتمال تجمع کرنش برای یک زمین‌لرزه با بزرگای ۷.۰ دارد. زلزله‌های شرق عربستان در جنوب سواحل خلیج‌فارس بسیار قابل توجهند.

 

فقدان صدمات گزارش شده یا خسارات شدید برای این رخداد‌ها نمی‌تواند دلیل بی‌توجهی به تبعات این رخداد‌ها باشد. خلیج‌فارس ساختار رسوبی به ژرفای ۱۰ کیلومتر دارد و در مجاورت زاگرس قرار گرفته که از فعال‌ترین رشته کوه‌های چین خورده و راندگی درون قاره‌ای زمین است.

 

زمین‌لرزه‌های بزرگ در زاگرس می‌توانند در پریود بلند (۱ تا ۱۰ ثانیه) به حرکت‌های شدید و احتمالا تخریب منجر شوند. چنین جنبش‌هایی به ویژه برای تاسیسات نفتی و ساختمان‌های بلند که به فراوانی در پیرامون خلیج‌فارس وجود دارند، می‌تواند مخرب باشد.»