فرونشست زمین چیست و دلایل اهمیت وضعیت بحرانی آن در ایران

افزایش جمعیت کشور و افزایش برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی وعدم توجه به محیط زیست در سال‌های گذشته در ایران باعث شده است تا به تدریج تمام کشور درگیر بحران فرونشست شود. اما این فرونشست چیست و چرا در سال‌های اخیر این موضوع به کرات در رسانه‌ها و محافل زیست محیطی مورد توجه قرار گرفته است؟

عدم توجه به توسعه پایدار و سیاست‌گذاری‌های کلان در سال‌های گذشته باعث شده است تا به‌مرور پدیده فرونشست در سراسر ایران رخ دهد.

به گزارش فرارو، اخیراً محمدرضا ابراهیمی رئیس آموزش‌وپرورش اصفهان در مصاحبه‌ای اظهار داشته که ۱۵۰ مدرسه این استان تحت تاثیر فرونشست قرار دارند و ۴۲ مدرسه نیز کاملاً تخلیه شده است. فرونشست زمین در سالهای اخیر به یکی از مهم‌ترین مسائل مهم زیست محیطی کشور بدل شده است و انتشار اخباری از این دست نشان می‌دهد که این مسئله چگونه می‌تواند به بحرانی بزرگ برای کشور بدل شود.

فرونشست زمین چیست؟

فرونشست زمین (land subsidence) اصطلاحی است که اشاره به حرکت عمودی و روبه پایین سطح زمین دارد که این حرکت می‌تواند توسط فرآیندهای طبیعی و فعالیت‌های انسانی رخ دهد. فرونشست زمین ممکن است به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی رخ دهد که باعث کاهش فشار در لایه‌های زیرزمین و نشست تدریجی آن می‌شود. از سویی دیگر استخراج معادن و منابع نفتی نیز باعث ایجاد فضاهای خالی در زیر زمین و نشست زمین می‌شود. همچنین انحلال سنگ‌های آهکی و تشکیل حفره‌های زیرزمینی نیز منجر به نشست زمین می‌شود. در اصل این عوامل اغلب با موضوع افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش بی‌رویه بهره برداری از منابع طبیعی مرتبط است.

تاثیرات فرونشست زمین بر طبیعت و زیستگاه انسان

نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین می‌شود. پدیده فرونشست بر روی زندگی حیوانات، گیاهان و به طور کلی محیط زیست یک منطقه اثر منفی می‌گذارد. بسیاری از حیوانات و گیاهان، قادر به تحمل تغیرات ناگهانی چنین اکوسیستمی نیستند. شکاف‌های ایجاد شده در سطح زمین و سیلاب‌های ناشی از فرونشست به زندگی موجودات آسیب می‌زند. در کنار تاثیرات بالا فرونشست می‌تواند بر شرایط اجرای عملیات عمرانی همچون ساختمان‌ها، راه‌ها و سیستم آبرسانی و فاضلاب اثر بگذارد.

دلایل اهمیت فرونشست در ایران

در ایران، آب‌ها و سفره‌های زیر زمینی آب شیرین را برای میلیون‌ها نفر تامین می‌کنند. بر این اساس برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی که اغلب حاصل شیوه‌های سنتی کشاورزی و استفاده از آب بوده در طی سالهای متمادی باعث فرونشست زمین در سراسر کشور شده است. این موضوع به حدی جدی شده است که بر اساس نتایح مطالعات که در مجله علمی"”agupup منتشر شده است، ایران در بین کشورهای جهان رتبه دوم را در فرونشست زمین دارد.

بیشترین مناطق تحت تأثیر فرونشست در ایران

بحران فرونشست از دهه ۸۰ در کشور جدی شد. در حال حاضر پدیده فرونشست در همه استان‌های کشور روبه فزونی است. در واقع نزدیک به ۴۹ درصد از جمعیت کل کشور در معرض فرونشست زمین هستند. نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴۰ سانتیمتر می‌رسد و در استان البرز نرخ فرونشست بالای ۳۰ سانتیمتر در سال است. در منطقی مانند کاشمر و نیشابور درصد فرونشست بالای۲۰ درصد است. در برخی از نواحی استان اصفهان نیز نزخ فرونشست بیشتر از ۱۵ سانتیمتر می‌رسد.

در نتیجه تحقیقاتی که بر روی ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور انجام شده است، ۴۰۹ دشت درگیر فرونشست هستند و ۲۰۰ دشت باقی مانده نیز به زودی با فرونشست مواجه خواهند شد. از این ۴۰۹ دشت ۱۳۳ دشت وضعیت خطرناک‌تری دارند که از این تعداد نیز ۳۰ دشت شرایط به شدت بحرانی دارند. دشت برخوار در اصفهان، نخستین دشت از نظر بحران فرونشست در کشور است و دشت تهران کرج و دشت مشهد هم از جمله دشت‌های بحرانی در کشور هستند. آثار باستانی استان فارس و اصفهان نیز آسیب زیادی از فرونشست دیده اند. پل‌ها و مکان‌هایی تاریخی اصفهان به دلیل تغییر در سطح آب و نشست زمین در معرض فرونشست و تخریب قرار دارند.

چه باید کرد؟

روش‌های پیشگیری از فرونشست به عوامل احتمالی این پدیده بستگی زیادی دارد؛ زیرا برای مثال عوامل طبیعی فرونشست قابل‌کنترل نیستند. ترسیم یک نقشه راه مناسب توسط دولت برای انطباق شیوه‌های آبیاری و انتخاب محصول مناسب با اقلیم و ذخایر آبی هر منطقه لازم و ضروری است.

بهسازی زمین به‌وسیله تغییر در جنس و خصوصیات خاک نیز یکی از روش‌هایی است که می‌تواند تا حدودی از سرعت بالای فرونشست بکاهد. نگهداری و بازررسی‌های دوره‌ای خطوط انتقال گاز و نفت نیز برای کاهش اثر فرونشست باید در دستور کار قرار گیرد.

کانال عصر ایران در تلگرام