عصر ایران؛ فرزانه احمدی- درست از کنار دیوار مسجد جامع عتیق اصفهان راه میافتیم، در یک روز داغ خرداد، چند روز پیش از جنگ 12 روزه. کوچهای در محله ابواسحاقیه، محلهای که حالا دیگر نامش برای خیلیها آشنا است. محلهای درست در بافت تاریخی اصفهان.
با چند نفر از فعالان میراث فرهنگی اصفهان از سازمان مردمنهاد «همبود نصف جهان» میرویم تا خانههای تاریخی را در این محله قدیمی ببینیم. خانههایی که تخمین زده میشود قاجاری، صفوی و پهلوی باشند و آنطور که این فعالان میگویند تا پیش از این مدتها به حال خود رها شده بودند.
به گفته آنها، خیلی از این خانهها در طی سالهای گذشته به محلی برای کارتنخوابها و معتادها تبدیل شده بود. حالا در خانهها را با بتن پوشاندهاند و نمیتوانیم وارد شویم.
پیش از این کارتنخوابها حتی در خانهها را هم کنده و برده بودند: « حدود پنج شش سال پیش در زمان دانشجویی، وقتی برای پایش محله آمده بودیم این خانهها را پیدا کردیم. بعد متوجه شدیم که چند خانه قدیمی هست که به هم راه دارد. بعضی از این خانهها حتی در هم نداشت.» این را دبیر سازمان مردمنهاد همبود نصف جهان میگوید. محدثه انصاری با حسرت میگوید که خانهها در همان زمان سالمتر بود: «یکی از خانهها هنوز ارسی چوبی داشت و گچبریهای نسبتا سالم. چند ماه بعد که دوباره به همان خانه سر زدیم دیدیم که ارسیها را آتش زدهاند. در همان زمان ما دوازده خانه تاریخی در آن محله پیدا کردیم.»
گفته میشود مالک خانههای تاریخی این منطقه دانشگاه علوم و حدیث است. بیش از یک دهه پیش قرار بود در مجاورت مسجد جامع عتیق، دانشگاه علوم و حدیث ساخته شود در آن زمان اداره میراث فرهنگی مشروط به حفظ خانههای تاریخی با ساخت آن موافقت کرد.
به گفته انصاری پیگیریها با اداره میراث فرهنگی اصفهان برای ثبت این خانهها در طی سالها بینتیجه مانده، علاوه بر آن حتی بعضی جلساتی که قرار بوده برای تعیین تکلیف ثبت ملی خانهها برگزار شود هم برپا نشده است. طولانی شدن روند ثبت خانهها باعث شده تخریب ادامه پیدا کند.
دبیر سازمان مردمنهاد همبود نصف جهان از روند تخریب خانهها در این مدت میگوید: « تخریب خانهها در تمام این مدت ادامه داشت. درهای چوبی و اتاق نقاشی خانههای دیگر آتش زده شده بود و با کلنگ به جان طاقچههای یکی از خانهها افتاده بودند. این بود که ما به وزارتخانه رو آوردیم و دست به دامان آنها شدیم. آنها گفتند باید به اداره اصفهان مراجعه کنید. اداره میراث هم میگفت که ما شورای ثبت نداریم و این ماجرا حدود یک سال زمان برد.»
سرانجام اداره میراث فرهنگی با یک پیمانکار برای بررسی خانهها وارد همکاری شد. این پیمانکار به عنوان مسوول مستندنگاری خانههای تاریخی جانب شمال غربی مسجد جامع عتیق به تازگی به ایرنا گفته: این پروژه در اواخر سال گذشته به پایان رسید و موضوع ثبت خانههای باقیمانده در جلسهای با حضور نمایندگان میراث فرهنگی مطرح و با ثبت تعدادی از آنها موافقت و مقرر شد پروندهها برای ثبت نهایی به وزارت میراث فرهنگی در تهران ارسال شود.
به گفته لیلا پهلوانزاده، این پروندهها در نخستین جلسه رسمی ثبت آثار ملی در سال ۱۴۰۴ که احتمالاً در پایان خرداد یا اوایل تیر برگزار خواهد شد، مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
با این حال با شروع جنگ دوازده روزه روند ثبت خانهها متوقف شد.
کمی پیش از آن نماینده مردم اصفهان در مجلس به خانههای تاریخی محله ابواسحاقیه اشاره کرده بود. مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان، اواسط خرداد در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره این خانهها تذکر داد: «با گذشت چهار سال، هنوز این خانهها ثبت نشدهاند تا امکان رسیدگی موثرتر به وضعیت آنها فراهم شود. بنده نمیدانم که انجام یک ثبت در وزارتخانه چه فرایندی دارد که اکنون با گذشت این مدت، همچنان با مشکل مواجه است»
او گفت: « این وضعیت نیازمند تشکیل یک ستاد بحران برای رسیدگی به موضوع در حوزه میراث فرهنگی است. همچنین، حضور یک ناظر مستقل برای ارزیابی شرایط و جلوگیری از تخریب بیشتر بناها ضرورت دارد.»
بعد از آن استاندار اصفهان هم به بازدید از خانههای تاریخی این محله رفت و گفت: حفظ و احیای ابنیه ارزشمند تاریخی نه تنها صیانت از هویت معماری و فرهنگی شهر است، بلکه به تقویت جایگاه بینالمللی اصفهان در حوزه گردشگری، میراث جهانی و تمدنی کمک میکند.
مهدی جمالینژاد خواستار رفع آلودگیهای بصری، رسیدگی به معضلات اجتماعی و برنامهریزی منسجم برای حفظ اصالت این محدوده شد و گفت: پهنه ابواسحاقیه بخشی از هویت زنده شهر اصفهان است و نگاه ما به گذشته با هدف ساختن آیندهای فرهنگیتر و پایدارتر شکل میگیرد.
با این حال او نگفت که برای «حفظ و احیای ابنیه ارزشمند تاریخی» این محله و دیگر جاها چه برنامهای دارد؟ آن هم در شرایطی که اخبار تخریب ناگهانی در بخشهای تاریخی اصفهان گاه به گاه خبرساز میشود؟
حالا پس از جنگ گویا قرار است بالاخره جلسه ثبت خانههای محله برگزار شود.
معاون میراث فرهنگی اصفهان درباره آخرین وضعیت ثبت خانههای ابواسحاقیه به خبرنگار عصر ایران گفت: در شورای ثبت که قرار است در 15 روز آینده در اصفهان برگزار شود، پروندههای ابواسحاقیه از اولین پروندههایی است که انشاالله به ثبت خواهد رسید.
سید روح الله سیدالعسگری شرح داد: پروندههای خانههای ابواسحاقیه در بعضی موارد ایراداتی داشت که برطرف شد. قرار بود هفتم تیرماه شورای ثبت کشور به اصفهان بیایند و در آن شورا این خانهها بررسی شوند که با توجه به وقوع جنگ جلسات عقب افتاد.
او گفت: از این 12 خانه سه تا پیش از این ثبت شده است، 9 خانه دیگر باقی مانده که اگر شورای ثبت ایراداتی به پرونده نداشته باشند، این خانهها هم ثبت میشوند.
او تصریح کرد: مشکلی که ما در مورد این خانهها داشتیم این بود که دانشگاه علوم و حدیث دو دهه قبل کاربری این بخش را به آموزشی تغییر داد. مالکان ملک را به این دانشگاه فروخته بودند و کاربری تغییر کرده بود.
معاون میراث فرهنگی اصفهان ادامه داد: مقرر شده بود که دانشگاه علوم و حدیث نسبت به مرمت خانههای ستارهدار اقدام کند که مقداری در زمینه نگهداری از این خانهها کوتاهی کردهاند.
سیدالعسگری با اشاره به اعتبارات لازم برای مرمت خانهها گفت: جلسهای با نمایندگان اصفهان در مجلس و سازمان برنامه و بودجه داشتهایم، نمایندگان با تخصیص اعتباراتشان برای مرمت خانهها موافقت کردهاند، اما سازمان میگوید خانهها باید اول ثبت شود تا بتوان از اعتبارات نمایندگان به همراه میراث فرهنگی و شهرداری برای آن استفاده کرد.
او گفت: کل اعتبارات اداره میراث فرهنگی استان اصفهان برای پروژههای استان حدود 90 میلیارد تومان است که برای این استان رقم زیادی نیست.
معاون میراث فرهنگی اصفهان میگوید دانشگاه علوم و حدیث در مرمت خانهها کوتاهی کرده است اما شاید باید پرسید اداره میراث فرهنگی چرا در این سالها نظارتی بر وضعیت خانهها نداشته است؟
عکسها از سازمان مردمنهاد همبود نصف جهان